به گزارش مشرق، بابک نگاهداری رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در حاشیه برگزاری جلسه هم اندیشی تخصصی آب که با حضور صاحب نظران و کارشناسان این عرصه برگزار شد در گفت و گو با خبرنگار ما به برخی از سوالات موجود در حوزه آب پاسخ گفت:

با توجه به این که تهران در کنار رود بنا نشده است درحال حاضر آب شرب تهران از کجا تامین می شود؟

استان تهران با مساحت 19 هزار کیلومتر به تنهایی بالغ بر 40 درصد واحدهای صنعتی کشور را در خود متمرکز ساخته است این در حالی است که برخلاف اغلب شهرهای بزرگ دنیا، تهران در کنار رودخانه بنا نشده است؛ به همین دلیل بخشی از آب مورد نیاز این شهر باید از نقاط دور دست و رودخانه های اطراف تامین و منتقل شود. تا سال ۱۳۰۶، آب شهر توسط ۲۶ رشته قنات با مجموع آبدهی حدود ۷۰۰ لیتر در ثانیه تامین می شد. در سال ۱۳۲۹ طرح اولیه لوله کشی تهران برای جمعیتی معادل نهصدهزار نفر به مرحله اجرا درآمد و دو خط لوله فولادی به قطر ۴۰ اینچ و با ظرفیت ۲۴۲۰۰۰ متر مکعب در شبانه روز برای انتقال آب از آبگیر بیلقان به اولین تصفیه خانه تهران (جلالیه) در نظر گرفته شد. بهره برداری از خط اول خطوط لوله فولادی و تصفیه خانه جلالیه در سال ۱۳۳۴ آغاز شد. به منظور پاسخ گویی به نیاز فزاینده تهران به آب شرب، تصفیه خانه شماره دو (کن) و دو خط لوله بتنی به قطر ۲۰۰۰ میلیمتر جهت انتقال آب ازآبگیر بیلقان به محل تصفیه خانه مزبور احداث گردید و از سال ۱۳۴۲ مورد بهره برداری قرار گرفت.

با این اوصاف نیاز آب تهران تامین بوده، چرا در چند سال اخیر ماجرای کم آبی در تهران افزایش پیدا کرده؟

رشد جمعیت و سیل مهاجرت به تهران همچنان ادامه داشت و نیازهای جدیدی را ایجاد می کرد؛ لذا مسئولان تصمیم گرفتند برای افزایش ظرفیت تامین آب و توسعه تاسیسات چاره اندیشی و اقدام کنند. در این راستا استفاده از منابع آب زیر زمینی مورد توجه قرار گرفت تا در کنار آب قنوات و سد کرج، بخشی از نیاز آبی تهران، بویژه در ماهای اوج مصرف (خرداد، تیر، مرداد، شهریور) را جبران کنند. از سال ۱۳۴۲ حفر چاه های عمیق آغاز شد و روز بروز بر تعداد این چاه ها اضافه شد.
رشد بی رویه تهران وضعیتی را بوجود آورده که منابع آب موجود یعنی سدهای کرج، لتیان و لار و چاههایی که قرار بود فقط در ماه های اوج مصرف مورد استفاده قرار گیرد، دیگر کفاف مصرف شهروندان تهرانی را نکند و به ناچار برداشت از منابع زیرزمینی رو به افزایش گذاشت.
مهم ترین مشکل آب امروز، ناشی از برداشت بیش از حد از منابع زیر زمینی است. سقف مجاز برداشت از منابع زیر زمینی ۲۵۰ میلیون متر مکعب در سال تعیین شده است. آمار منابع تامین آب تهران نشان می دهد طی سالهای ۱۳۳۴تا ۱۳۸۱ برداشت طراحی شده و سیستماتیک از منابع آب زیرزمینی تهران از سال ۱۳۴۲ آغاز شده و نسبت آب تامــین شده از منابع زیرزمــینی به کل آب تامــین شده از ۱۳  درصد در سال ۱۳۴۲ به ۴۹ درصد در سالهای اخیر رسیده است.

بحران آب در تهران جدی است؟

بله، تهران با پتانسیل بالقوه منابع آبی خود که کمتر از 2 درصد کل منابع آبی کشور است پذیرای 20 درصد از جمعیت کل کشور است و در صورت تقسیم منابع آبی منطقه بر جمعیت تهران سهم سرانه آب هر نفر در تهران در سال، رقمی حدود 500 متر مکعب می شود که این مقدار کمتر از حداقل سرانه استان تهران 1000 متر مکعب و ایران 2000 متر مکعب بوده و تهران در مرحله بحران مطلق قرار دارد.

مهمترین چیزی که باعث افزایش کم آبی در تهران می شود، چیست؟

مسایلی مانند رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای دستیابی به آب با کیفیت بهت، رشد تقاضا و تشدید رقابت بین نیازمندیهای آبی بخشهای مختلف (کشاورزی، صنعت و شرب)، عدم تناسب توسعه و استقرار مراکز جمعیتی و صنعتی با پتانسیل منابع آب تجدید شونده، محدودیت منابع آب تجدید شونده و کاهش شاخص سرانه آب، افزایش مصرف سرانه آب ناشی از ارتقا سطح رفاه و بهداشت مردم، بحران ناشی از خشکسالی ها و نوسانات جوی و برداشت بیش از حد آب سفره های زیر زمینی، روند رو به رشد آلودگی منابع آب ناشی از عملکرد بخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی و انسانی، محدودیت منابع مالی جهت سرمایه گذاری از مباحثی است که کارشناسان و صاحب نظران در حوزه مشکلات آبی تهران در این جلسات تخصصی به آن می پردازند و برای رفع آن چاره جویی می کنند.

به گفته این کارشناسان عدم توازن بین تعرفه ها و قیمت تمام شده ناشی از اعمال محدودیتهای قانونی برای منطقی ساختن قیمت خدمات آب و فاضلآب، محدودیتهای قانونی برای منطقی ساختن قیمت خدمات آب و فاضلآب، عدم وجود شرایط مناسب برای اعمال بنگاهداری اقتصادی در شرکتهای آب و فاضلآب، نگرش سنتی به آب به عنوان کالای ارزان و قابل دسترس، افزایش قیمت تمام شده محصول بدلیل لزوم انتقال آب از دور دست و تصفیه آب های با کیفیت پایین از مهم ترین مواردی هستند که سبب شده تا امروز ما با مشکل جدی آب در کشور مواجه باشیم به همین دلیل است که امروز باید با نگاه ویژه تری به مسئله آب بپردازیم .

چه راهکارهایی می تواند جلوی مشکل کم آبی در تهران را بگیرد؟

بر اساس بررسی های تخصصی انجام شده در این جلسات رعایت استانداردهای ملی در ارائه خدمات آب و فاضلاب، توسعه تاسیسات تامین و توزیع آب، دفع و تصفیه فاضلآب متناسب با رشد جمعیت در راستای توسعه شهرها و روستاها با رعایت معیارهای فنی، استفاده از فن آوری ها ی پیشرفته در بهبود و ارتقا کیفیت منابع آب، اعمال مقررات تعیین و حفظ حرایم منابع آب و تدوین و اعمال ضوابط و مقررات لازم بمنظور جلوگیری از ورود آلایندهای صنایع و واحدهای آلوده کننده به منابع آب باید به عنوان یکی از اصلی ترین زیرساخت ها در کشور مورد توجه قرار گیرد چرا که رفع این مشکلات می تواند کمک شایانی دررفع مشکل آب در کشور داشته باشد.

اولین اقدامی که می شود برای مدیریت بحران آب انجام داد، چیست؟

بحران آب همواره در یک مقطع و به طور ناگهانی روی نمی دهد بلکه یک فرآیند چند ساله است که مسئله کم بود آب را به بحران تبدیل می کند اولین و مهمترین عکس العمل در برابر این مسئله آن است که ذی نفعان (مردم) را با این بحران آگاه کرده و در حل آن دخیل کنیم تا بتوان بحران آب را مدیریت کرد. عدم باور و نا آگاهی از این بحران توسط شهروندان یکی از علل عدم توجه و مصرف نا مناسب است لذا باور پذیر کردن این بحران توسط افراد از اقداماتی است که نیاز است از طریق آموزش و رسانه های خبری اطلاع رسانی شود هر چند که فرهنگ سازی اقدامی زمان بر است اما شروع آن از همین امروز می تواند تاثیرات بیشتری داشته باشد.

هدر رفت آب در مصارفی غیر از مصارف خانگی هم به شدت به چشم می خورد، راهکاری برای رفع این مشکل دارید؟

بر اساس بررسی متخصصان شبکه آبرسانی فرسوده در برخی از نقاط شهر تهران سبب هدر رفت آب شده است تا جایی که ما حتی توان تفکیک آب های مصارف خانگی و صنعتی را نیز نداریم که همه این عوامل در کنار یکدیگر به ماجرای کمبود آب در کشور دامن زده است. در این جلسات شیوه های نادرست رفتاری با آب و مشکلات موجود آن بررسی می شود و راهکار هایی که اجرای آن در توان باشد و بتوان با یک برنامه بلند مدت و کوتاه مدت به آن رسید ارایه می شود.

از مهم ترین بخش های هدر رفت آب در تهران در کدام بخش ها اتفاق می افتد؟

کارشناسان جلسات هم اندیشی آب معتقدند که بسیاری از فعالیت ها نظیر آبیاری نادرست فضاهای سبز و.. و همین طور استفاده از سازه های ساختمانی پر مصرف در حوزه آب مشکل آب در تهران را تشدید کرده است. و از سوی دیگر مشکل بزرگی که در تهران وجود دارد این است که آب شرب و مصارف صنعتی و غیر شرب یکی است که این صدمه زننده است.

اصلا راهکاری برای استفاده مجدد از پساب های صنعتی وجود دارد؟

بر اساس بررسی های به عمل آمده استفاده از پسآب های تهران که الان 70 درصد از آبهای استفاده شده پسآب می شود که می توان حداقل تصفیه ها را بر آنها اعمال کرد و از آنها دوباره استفاده کرد یا به سفره های زیر زمینی تزریق کرد و فقط بازگشت پساب قالیشویی ها و کارواش ها مشکل آب یک چهارم محلات تهران را رفع می کند.

با انجام راهکارهای ارایه شده از سوی جلسات هم اندیشی آب می توان بحران کم آبی را مدیریت کرد؟

ما در جهاني زندگي مي كنيم كه كمبود آب همواره به عنوان يك موضوع اساسي، مطرح بوده است. كمبودي كه هر ساله بيشتر ميشود. در حال حاضر بسياري از افراد كشورهاي در حال توسعه از آب كافي براي برآوردن نيازهاي اصلي خود مانند شرب، حمام و پخت و پز، محروم هستند. پيش‌بيني مي شود كه تا سال 2050 ميلادي حدود 563 ميليون نفر بر جمعيت كشور هند، 187 ميليون نفر بر جمعيت كشور چين كه در زمره فقير ترين كشورهاي جهان به لحاظ اراضي كشاورزي قلمداد مي شود افزوده خواهد شد. كشورهايي نظير مصر، مكزيك و جمهوري اسلامي ايران نيز با افزايش جمعيت مواجه بوده و بر اساس پيش بيني سازمان ملل متحد جمعيت آنها نيز تا سال 2050 حدود 50 درصد افزايش خواهد يافت. در اين كشورها كه در حال حاضر با كمبود آب مواجه هستند، تداوم رشد جمعيت بسياري از شهروندان را با كمبود آب مواجه كرده است و در صورتي كه اقدام‌هاي اساسي را براي استفاده بهينه از منابع محدود آب در دستور كار خود قرار ندهند، به طور قطع با مشكل‌هايي براي دستيابي به توسعه پايدار مواجه خواهد شد.

همه راهکارهای ارایه می شود در حالی که باید باور داشت تا زمانی که ما مشکل آب را به چشم یک مشکل جدی نبینیم برگزاری جلسات و ارایه راهکار ها هر چقدر هم که علمی و تخصصی صورت گیرد تاثیر چندانی نخواهد داشت.